سائنس او ٹیکنالوجی نا دور ٹی لُمّئی بولی تا ویلاک
ضیاء بلوچ
اینو نا دنیا تینا دروشم ء بدلیفینے. انسان نا شُونداری نا تاریخ مُتکونے ولے اگہ نن اودے کِشت و کِشار نا زمانہ غان اُورن تو تدوکا دور ہرادے کہ نن ماقبل از تاریخ پانہ، کِشت و کِشار نا تہذیب اِسکان شُونداری بھاز آہستہ مُون مُستی ہنیسہ ئس. ولے صنعتی انقلاب و نوآبادیاتی نظام نا دور آتیان پد سرمایہ دارانہ نظام ہرا وخت کہ شُون الک تو صنعتی انقلاب نا ہراکے 250 سال نا چُنکو وخت اس ئس داٹی شونداری زوت تُرند مس. ولے ساڑی وخت اٹ ہرادے کہ نن عالمگیریت ( گلوبلائزیشن) پانہ، انفارمیشن ٹیکنالوجی نا پن ایتنہ دا دور اٹ انسان بھاز تُرندی اٹ شُون الکونے. ٹیکنالوجی نا انسان نا زند نا ہر پہلو آ اثر تمانے. بھاز ترندی اٹ دنیا نا جتا اننگا علم او زانت آتیٹی ہرا بدلیک بسونو اوفتیا تدوکا وخت اٹ گُمان ہم کننگ تانے.
عالمگیریت ( گلوبلائزیشن) نا اثر آتے اُوننگ ئے تو ہراڑے اینو نا انسان بھاز آ ویل و کمی تا گُواچی مَسونے ہموڑے قوماک تینا جند نا چاہنداری ئے پُومننگ نا است خوائی کیرہ. دود و ربیدگ نا اہمیت ئے ہم زیات مسونے. دا رِد اٹ بولی تا اہمیت ہم اسل بدل مسونے. بولی تا شونداری آن بیدس دود و ربیدگ و سیاسی ڈول اٹ اقتدار نا دوئی کننگ مشکل جوڑ مسونے.
ساڑی وخت اٹ ہمو قوماک ہراکے اسے کونہ سیٹی اسور اینو ہموک تینا بولی نا اہمیت و کلچر نا پارہ غا خیال کننگ او. دا حوالہ اٹ ننے ٹی ہم تدوکا دور اٹ بولی تا اہمیت نا پارہ غا خیال کننگا ولے بولی تے کہنگ آن بچفنگ، اوفتے شُون تننگ و دود و ربیدگ تون اوار کرسہ اوفتا ویل و سختی تیا بھاز کم ہیت و گپ مسونے. بھاز خواجہ غاک تو عالمگیریت نا شونداری ئے بولی تا شونداری و سرسوبی خیال کرسہ جوان پارہ ولے ایلو پارہ غا بھاز آ خواجہ غاک دا جاگہ نا بولی خاص کر براہوئی بلوچی کن نسخان ئس سرپند مریرہ. دا وڑ اٹ تینا خیال آتا درشانی ئے کیرہ کہ اگہ اندا ڈول اٹ شونداری برجا سلیس تو ننا بولیک گُم گار مریرہ.
دن کہ یونیسکو نا پُوسکنو رپورٹ اسیٹی کہ بیست و یکمی کرن نا گڈ سر اٹ 3000 ہزار بولی دنیا غان گُم و گار مریرہ۔
دانا کئی سُوب آکو. ایلو جدید نوآبادیاتی نظام اٹ امر بولیک شون الکونو؟
اینو نا دور اٹ علم تینٹ اسے کیپیٹل سینا دروشم اٹ بدل مسونے. ولے انت ننا بولیک علم نا گرج آتے پورو کننگ کیرہ. اینو نا دور اٹ بولی تے زندہ تِخنگ کن مارکیٹ و میڈیا المی او. ولے بلوچ قوم تون نا مارکیٹ ارے ناکہ میڈیا... بیست و یکمی کرن اٹ گام تخنگ آن بیدس ہم داسکان ننا بولیک خواننگ و خوانفنگ نا وسیلہ جوڑ متانو. ننا بولی تیٹی دا وخت اسکان بھلو لٹریچر ہم ودی متنے. عام مخلوق اٹ بولی تا اہمیت و گرج آتا باروٹ سرپدی تالان کننگ نا عمل و کڑد نہ مننگ نا برابر ئے. اسے کُنڈ آن بولی تا اہمیت نا پارہ غا زیات خیال کننگ ئے ولے ایلو کُنڈ آن ساڑی دور اٹ بولی تا ویل و سختیک ہم ودّنگ او. ہراڑا خیال کننگ المی ئے.
دا رد اٹ ہر سال لُمئی بولی تا دے اسے روایتی او ڈول سیٹی اڈ ہلیک ولے ننا بولی تے ہرا ویل آک پلویڑ کرینو اوفتیا ہوشی اٹ ہیت و گپ، شرح مننگ نا بِنا متانے.
انت دا دے آ پروگرام اڈ تننگ اٹ ننا زمہ واریک پورو مریرہ یا ننے وار وار دا احساس تننگ نا گرج ئے کہ نن تینا بولی تے امر زندہ تخن؟ اندا سوج ئے دماغ اٹ تِخیسہ ننا دا کوشست مرے کہ اسے دِے والا روایت آن پیشن مرین و ہوشی اٹ بولی تا ویل و گرج آتیا سُوچن، تینا خیال آتا درشانی ئے کین، ہیت گپ کین.
دا کُل سوجاک ننے ہوش و عملی کڑد اٹ دا ویل و سختی تے ایسر کننگ کن پاننگ او.
