لبزانی گویاک
زبیر بلوچ :چمشانک
"لبزانی گویاک" بلوچی زبان ءِ نامداریں نبشتہ کار چندن ساچ ءِ یک کتابے کہ دو ھزار ءُ بیست ءُ یک (2021) ءَ چہ بلوچی اکیڈمی شال ءِ نیمگ ءَ چاپ ءُ شِنگ بوتگ۔لبزانی گویاک نبشتانکی کتابے۔ایشی ءِ تہ ءَ کُل سی ءُ پنچ (35) نبشتانک ھوار اَنت کہ آ دنیا ءِ نامداریں نَدکارانی جُتا جُتائیں کتابانی سر ءَ چمشانک ءِ دروشم ءَ نبشتہ کنگ بوتگ انت۔ایشی ءَ ھوار دِگہ پر ارزشتیں سرھالانی سر ءَ ھم نبشتہ کنگ بوتگ۔ پہ درور نبشتہ کاری، رجانک ءِ ارزشت، ما لبزانک پرچا وانیں؟ ،مئے لبزانک ءَ لیکہ ءِ سفر ءُ کتاب ءُ زندگی کہ بے مٹ انت۔ ءُ ایشی ءِ توک ءَ لھتیں اے وڑیں نبشتانک هم ھست کہ آوانی سیادی گوں مئے چاگرد ءَ اِنت چوش کہ کرپشن، دی ٹنل، جنگ آماچیں چاگردے ءِ کسہ کار، کور پرمان۔
چندن ساچ ءَ چمشانکی نبشتانک سک وش نبشتہ کتگ انت۔ لبزانی گویاک وتی وانوک ءَ تاھیر دنت۔ باید اِنت ھمک انسان اے کسہ ءَ بوان ایت چیاکہ اے وڑے نہ وڑے گوں ھر انسان ءَ سْیادی دار ایت "مردم چو زھگانی وڑ ءَ انت پمیشکہ کسہ ءِ گوش دارگ آیاں وش بیت" اے گپ جنوک گوتم بدھا انت۔ چو کہ اے کتاب ءِ توک ءَ ھم نبشتہ اِنت هر انسان ءِ زندگی ءَ ھالی ئیں جاھے ھست کہ آ ھچ بر پر نہ بیت ۔اگاں انسانے اے بہ گْوش ایت کہ منی زندگی ءَ ھالی ئیں جاہ نیست بزانکہ کہ آ مُرتگ۔ ھر زندگیں انسان ءِ زندگی ءَ انچیں جاہ است کہ اُود ءَ چیزے ءِ کمی اِنت۔
نبشتانک ءُ پد ءَ چمشانکی نبشتانک نبیسّگ ارزانیں کارے نہ اِنت۔ اِے کار سک باز وانگ لوٹ ایت، وھد لوٹ ایت، سبر ءُ اُوپار کنگ لوٹ ایت۔ زانتکار ءُ کواس گْوش انت کہ یک شرّیں نبشتانکے ءِ نبشتہ کنگ ءِ ھاتِر ءَ مردُم ءَ را کساس سد کتاب وانگ لوٹ ایت۔ چریشی ءَ مردُم اندازگ جت کنت کہ نبشتانک نبیسّگ چوں گْران اِنت ءُ نَدکار کُجام کِساس ءَ وانوکے؟ پد ءَ وتی زبان ءِ توک ءَ نبشتہ کنگ هم گران اِنت پرچا کہ هر انسان لوٹ ایت کہ وتی زبان ءِ زگریں گالواراں بْیار ایت ءُ نبشتہ بہ کنت بلے چوکہ جاپان ءِ یک نبشتہ کارے گش اِیت کہ زبان کدی هم زگر بوت نہ کنت۔ آ چوش گْوش اِیت " ما ھر وڑ ءَ برزیں دیوال مِک بہ کنیں کہ دری مردم میا انت، ما ھر وڑیں ترندیں راھبند بہ ٹاھین ایں، ما ھر وھد ءَ وتی راج دپتر ءَ نوک بہ کنیں کہ اے مئے دل ءِ وڑ ءَ بہ بیت، اے وڑ ءَ ما بس وت ءَ تاوان دات کنیں دگہ ھچ کت نہ کنیں۔ ما ھرچی بہ کنیں بَلے چہ دری سان ءَ وت ءَ رکینت نہ کنیں۔" لبزانک زگر کنگ ءُ زبان دارگ ھم یک بلائیں کارے۔ اے چیز ءَ پہ باز زیار کنگی بیت چو کہ ضیا بلوچ ءِ کتاب” بلوچی ریشگ زانتی گال گنج “ ءِ ارزشت ءِ بابت ءَ چندن چہ ضیا ءَ جست کنت " منی اے جست کہ ترا اے کار کنگ ءَ چنچو وھد لگ اِتگ ؟“
ایشی پسہ ءَ ضیا گُش اِیت کہ ” من پنج سال پیسر ءَ اے کار بندات کتگ۔ پیش ءَ بازیں چیزے منی دز رس نہ بوھگ ءِ سبب ءَ کار اوشت ءِ آماچ بوتگ رند ءَ من گال گنج نز آوُرتگ انت۔ پد ءَ یک سرجمیں سالے ءَ ایشی سر ءَ مھنت کنگ ءَ پد نوں ھمیش اِنت سرجم کتگ" ایشی ءَ چہ ھمے پدّر بیت کہ زبان ءِ سر ءَ کار کنگ ھچ ارزان نہ انت چیاکہ تئی لبزانک گوں تئی راج دپتر ءَ بستگ۔ گُش اِیت کہ اگاں ترا راجے ءِ راجدپتر ، سْیاسی جاور، دودمان، تب ءُ مئیل زندگی ءِ کجام ھم تھرے چارگی انت گڑا آئی ءِ ردانک ءَ بہ وان پرچا کہ لبزانک بہ گُپتِ میتھیو آرنلڈئیگ ءَ "زندگی ءِ نگدانت" ھمے نگد مارا ردانک ءِ تہ ءَ جْوانیں وڑے ءَ گندک ءَ کیت ۔
پمشیکہ ھیگل ءَ گُشتگ کہ " ھر راج وتی دیمروی ءَ پد وتی میراس ءُ مڈیاں یلہ دنت ایشی ءَ راجدپتر ءِ وھد ءَ زور انت ۔پمیشکہ راج ودی بنت پدا مر انت بلے مرگ ءِ وهد ءَ وتی ھیال ءُ لیکھاں پشگیج انت"
نبشتہ کاری یک ارزانیں کارے نہ انت۔ یک شئرے بیت کہ یک گدارے، یک آزمانکے بیت یا کہ دومی
ھر وڑیں نبشتانکے بیت چو کہ ھوریس ءَ گُشتگ اَت کہ اگاں تو یک شئرے نبشتہ کن ئے گڑا داں نو ماہ ءَ آئی ءَ وتی گْور ءَ ایر بکن ۔اگاں نو ماہ ءَ پد انگت تو سرپد بوت ئے کہ منی شئر شر انت گڑا شنگ ئِے بہ کن۔ “ انسان مدام وتی وابانی پشت ءَ زندگ انت ءُ سپر کنت واب انت کہ انسان ءَ زندگ بوھگ ءِ سکین ءَ دینت۔ پد ءَ اے واب انسان ءَ کج ءَ بر انت ءُ سر کن انت؟ پمشیکہ نمیرانیں واجہ صبا دشتیاری ءَ گوشتگ کہ " واب باریں کجا بر انت زند ءَ "
زندگی ءِ سپر ھمیش انت۔ اِد ءَ مردم زندگی ءِ امیت دار ایت کہ من اے کناں آ کناں صبا دَشْتیاری ھم ھمے وڑ ءَ بوتگ۔ آئی ءَ وتی روگ ءَ پد بازیں کارے نا سرجمی ءَ یلہ داتگ۔ اد ءَ یک نا بیست کتاب ءَ چہ گیش ایر انت کہ نا سرجم اَنت لھتیں انچیں کتاب ھم ھست کہ آیانی نام ءُ لڑ نبشتہ کنگ ءُ یلہ دیگ بوتگ اَنت ۔ چشکہ '' لبزانک ءُ میتھالوجی" بلوچی لبزانک ءُ کراچی " دگہ بازیں کتاب انت۔
نوں گپ ایش اِنت کہ رجانک ءِ ارزشت چی اِنت پرچا ما رجانک کنیں ءُ پرچا رجانک المی انت ؟
چوکہ انسان ءِ تب مدام ھمیش انت کہ آ چیزانی بارو ءَ زانگ لوٹ ایت۔ انسان چہ بندات ءَ چیزانی بارو ءَ جیڑ اِیت ءُ جست پیداک کنت ۔
رجانک ءِ ارزشت زیک ءَ ھم مزن بوتگ ءُ مروچی ھم مزن انت۔ لبزانک ءِ توک ءَ رجانک یک مزنیں ارزشتے دار ایت پرچا کہ رجانک ءِ سبب ءَ ما اچ وت ءَ گْوَستگیں زمانگ ءِ مردماں سرپد بئیں کہ آیانی گْور ءَ چے بوتگ۔
نوں گپ ایش انت کہ ما لبزانک ءَ پرچا وان ایں گڑا یک جاھے ماریوبرسگ لیوسا گُش اِیت کہ " لبزانک مدام چہ راجاں برز تر بیت لبزانک ءَ یک راجے ءِ کِر ءُ گْوراں دارگ ءِ جھد ءُ ادیب ءَ اے گشگ کہ آ یک وڑیں سرھالانی سر ءَ نبشتہ بہ کنت اے ادیب ءَ کُشگ ءِ یک ارزانیں وڑ ءُ
پیمے۔
واجہ صبا دشیتیاری گش ایت ” لبزانک پہ نام دارگ ءِ واست ءَ ھم نہ انت۔ هما مردم اے جیڑ ایت کہ من لبزانک پمیشکہ نبشتہ کناں بلکیں چاگرد ءَ من ءَ بستارے بیت چار مردم سلام دنت اے وڑیں پگر ءِ داروکیں مردم چو
موسمی مکسک ءَ بنت ایشاں باکے نیست۔“
زی ئیں جست ءُ اوگامانی دور ھم ھلاس بوتگ ۔مروچی اے جست ءَ ھم مزنیں ارزشتے نیست کہ لبزانک ءُ سْیاست ءِ چے سْیادی انت؟ یا کہ لبزانک پہ لبزانک انت یا لبزانک پہ زندگی؟
"اگاں یک گدارے ءَ مردم وتی چاگرد ءِ اکس ءَ بہ گند اِیت یا وتی جند ءَ پجاروکیں مردمے ءِ جاوارنی مردمے بہ گند اِیت گڑا اے ھمے گدار ءَ سرجم ءَ الم وان ایت۔
گڑا یک جاگھے عبد اللّٰہ جان جمالدینی گُش اِیت کہ
'' لبزانک ءُ شائری ءِ مستریں کار ھمیش انت کہ آ مھلوک ءِ لوٹ ءُ واھگ ، درد ءُ ارمان ، وشی ءُ گم بزاں ھمایانی چاگردی زندمان ءُ نفسْیات ءِ پیش داروک ءُ درانگاز کنوک بہ بنت "
پد ءَ چاریں عبدالمجید گْوادری لبزانک ءُ شائری ءِ بارو ءَ چے گُش اِیت " منی ھیال ءَ شائری ءِ تہ ءَ مردمانی سان مَنْد کنگ ءِ زور گیشتر انت ۔اے مردمانی تہ ءَ کم چہ کم پگر ءُ مارشت پیداک کنت ۔اے دگہ سرھالانی شائری من نہ گْوشاں ھراب اِنت آ ھم بہ بیت بَلے انوگیں وھد ءِ لوٹ ایش انت کہ راجی جیڑہ دیم ءَ آرگ بہ بنت، راجی جیڑھانی سر ءَ نبیسگ بہ بیت۔" واجہ صبا دشتیاری گش اِیت " تو اگاں وتی جند ءَ شوھازگ لوٹ ئے گڑا بلوچ ءِ کوھنیں لبزانک ءَ گوں دلجمی ءَ بہ وان ءُ سرپد بہ بو پرچا کہ اود ءَ ترا بلوچ ءِ نفسْیات ، بلوچ ءِ تب ءُ میلانی مٹ ءُ بدلی ءِ ھمراھی ءَ بلوچ ءِ پگر ءُ فلسفہ ھم گندگ ءَ کیت کہ بلوچ اے دنیا ءَ گوں وتی زند ءِ سْیادی ءَ کَجام رنگ ءَ چار ایت ."
دیمتر ءَ ناگمان گُش ایت " لبزانک ھیال ءُ مارشتاناں لبزانی پوشاک ءِ گْور ءَ دیگ ءِ نام انت۔ اگاں اے وھد ءَ لبزانک دگہ بستین ءُ پابندیانی انان ءَ بہ بیت آ وتی بندری کار ءَ بے سوب بیت" ۔
نزار قبانی ارب دنیا ءِ شائر اِنت۔ نزار قبانی یک رنگے ءِ شائری نہ کنت بلکیں آئی ءِ شائری ءِ جتا جتائیں رنگ انت۔ آئی ءَ وتی شائری ءِ تہ ءَ نہ ایوک ءَ جنین ءُ مردانی سْیالی درانگاز کتگ بلکیں ارب ءِ چاگرد ءُ جاورانی ھم جْوانیں اکسے پیش داشتگ ۔
وتی شائری ءِ بارو ءَ نزار قبانی نبشتہ کنت کہ
"من ءَ مدام ھمے جست کنگ بیت کہ تو وتی شائری ءِ بنزہ گوں جنیناں پرچہ بستگ؟
تو زاناں وتی وتن شموشتگ؟ اے وڑیں جست اے گپ ءَ پدّر کنت کہ ایشی ءِ جست کنوک نہ جنیں ءِ بارو ءَ چیزے زانت نا کہ وتن ءِ بارو ءَ۔ اے مردم ھمے سرپد بنت کہ جنیں وتن ءِ واست ءَ تاوان انت پمیشکہ ایشانی ھیال ءَ جنینانی بارو ءَ نبشتہ کنگ ، آئی ءِ دنیا ءَ روگ ءُ آئی ءِ درد ءَ زبان بکشاھگ ، آئی ءِ اندری مارشت ءَ زبان دیگ ءُ دیم ءَ آرگ ، اے درست وتن ءَ پہ تاوان انت۔ اے وڑ ءَ ما کودکیں وتن ءَ چنچو کسان کنیں کہ گندیم ءِ دان اِنت۔"
گدار چوں نبیسّ انت ایشی ءِ سر ءَ ھم اے کتاب ءَ یک چمشانکے ھوار انت " شریں گدارے ءِ نبیسّگ سکیں گرانیں کارے ءُ اے کار گوں ھمک ءَ نہ بیت ۔ چو وَ مردم بازیں گدارے نبیس ایت بلے آیاں مردم شریں گدارنی لڑ ءَ ھوار نہ کن اَنت۔ یکے ءَ چو حوان رلفو ءَ یک شریں گدارے زندگ کنت ءُ یکے ءَ دو سد گدار ھم زندگ نہ کنت پرچہ کہ گدار ءِ نبیسگ یک زندے ءِ ناں بلکیں بازیں زندگی ءِ یکجاہ گْوازینگ ءِ نام انت ۔ نبشتہ کار بِلّے یک مردمے بلے آ گدار نبشتہ کنگ ءِ وھد ءَ یک مردمے نہ بیت ۔آئی تہ ءَ باریں چنچو مردم کیت ءُ جاگہ کنت "
چوش کہ گُش اِیت مھر وتی منزل ءَ در گیج ایت۔
کتاب انسان ءِ ھر وھد ءَ سنگت بوتگ، کتاب انسان ءَ انسان ءِ گوست ءُ انسان ءِ ھستیں وھد ءِ ھالاں گش اِیت پہ کتاب ءِ پٹ ءُ پول ءَ انسان باز جنجال کنت ءُ کتاب دزی ھم بیت اد ءَ یک دنیا ءِ مستریں دُزے ءِ کسہ اِنت کہ آئی ءَ سک باز کتاب دزی کتگ۔
"
بندپتر ءِ تاکانی تہ ءَ کتاب دُزی کنوکیں درستاں مستریں دُز ءِ نام نبشتہ انت۔ آئی ءِ نام اسٹیفن بلم برگ اِنت۔ آئی 327 کتاب جاھانی تہ ءَ 22 ھزار ٹاور کتاب دزی کتگ کہ نھاد 40 ملین امریکن ڈالر انت۔ آئی ءَ ایوک ءَ آیانی اسکول ءَ ونتگ بَلے آئی ءَ وھدے یونیورسٹی آسر کتگ گڑا آئی ءَ وتارا چو پروفیسرانی وڑ ءَ پدر کتگ۔آئی دزی کنگ ءِ وڑ ءُ پیم مدام بدل بوتگ انت۔ آئی ءَ انچیں دراجیں کوٹ گْور ءَ کتگ کہ آئی ءِ کیسّگ مزن بوتگ انت۔ آ وتی اے کار ءَ کتابانی دزی سرپد نہ بوتگ بلکیں آ ھمے سرپد بوتگ کہ آ وڑ وڑیں کتاب مچ کنگ ءَ انت ۔ آئی اے درستیں کتاب وتی لوگ ءَ مُچ کتگ اَنت ءُ ھمے کتابانی واست ءَ 80 الماری جوڑ کتگ کہ آیانی سرے جھل ءَ ءُ سرے لوگ ءِ چھت ءَ سر بوتگ۔۔
چو کہ مرچی مئے چاگرد جنگ ءِ آماچ انت گڑا یک سرگْوَستے ءِ توک ءَ روس ءِ صدر پوٹن جنگ ءِ بارو ءَ گش اِیت " منی ھیالاں جنگ ءِ وھد ءَ بازیں ردی کنگ بیت ۔اے یک ابرمی راستی یے ۔ بلے اگاں تو جنگ ءِ وھد ءَ مدام ھمے چُرت ءَ بہ بئے کہ تئی کش ءُ گْور ءِ مردم ردی کنگ ءَ انت گڑا تو ھچ بر مرادانی منزل ءَ سر نہ بئے۔ تو بس وتی دلگوش ءَ سوب مَنْدی ءِ سر ءَ ایر کن۔"
ھسن بلاسم یک اراکی ادیبے۔ آ جاگھے ءَ گُش اِیت " اِراک ءَ مردم شپ ءُ روچ کسہ کار انت۔ پیسر ءَ مردماں سند باد اللّٰہ دین ءُ الف لیلہ ءِ کسہ آورتگ انت مروچاں مسٹر بش امریکہ ءِ ناشرکاری ءُ کرپشن ءِ کسھاں کار انت بلے نوں اے کسھاں گوشداروک نیست۔"
جنگ چاگرد ءِ تب ءُ میل ءَ مٹ کنت۔
چندن ءِ نبشتانک وش انت اے ھچ بر ھلاس کنگ نہ بیت چو کہ مارکیز ءِ ناول " کرنل ءَ کس کاگد نبشتہ نہ کنت "
اے گدار ءِ توک ءَ یک کرنلے بیت کہ آ وتی پنشن ءِ ودار ءَ انت کہ هر آدینگ ءَ رؤت ڈاکخانہ ءَ وتی کاگد ءِ بابت ءَ جست کنت۔ آئی ءَ یک جنینے بیت کہ کدی نادرہ انت ءُ کدی دراہ ۔ کرنل ءَ یک کروسے ھم بیت کہ کرنل ودار ءَ اِنت کہ جنوری ءَ میڑ بیت ۔ کرنل ءِ لوگ ءَ پہ ورگ ءَ ھچ نہ بیت گڑا کرنل ءِ جنین کرنل ءَ گوش ایت برو کروس ءَ بھا کن کہ کرنل کروس ءِ بھا کنگ ءَ دل جَنَگ ءَ انت ۔ آئی ءَ جنوری ءِ ماہ ءِ ودار انت ۔اے گدار کہ اِد ءَ ھلاس بیت کسہ سرجم نہ انت ۔پرچا کہ نہ کرنل ءِ پینشن ءِ کاگد آتک ءُ نیکہ جنوری ءِ ماہ کہ کرنل وتی کروس ءَ بہ میڑین ایت ۔ دنینگت ءَ اے روچ ھما وڑ ءَ اَنت گدار سرجم بیت ۔ بلے وانوک ھما انت کہ ایشی آسر ءَ وت بہ جیڑ ایت۔ پمیشکہ من گُشاں چندن ءِ وانوک ھما
انت کہ آئی ءِ آسر ءَ وت بہ جیڑ اَنت۔
ھیر من اِد ءَ چندن ساچ ءِ کتاب "لبزانی گویاک" ءَ پرّام کنگ ءَ نہ اتکگ آں ءُ ناکہ من چندن رنگیں چمشانکے نبشتہ کُت کن آں ۔ منی مول ءُ مُراد تھنا ایش اِنت ھر ھما سنگت کہ آ لوٹ ایت کہ جْوانیں گِدار ، گِدارُک یا آزمانک بوان ایت آئی ءَ را لبزانی گویاک الّم وانگ کپ ایت۔ لبزانی گویاک پہ نوک وانوکیں نودربرانی واست ءَ یک گْران بھائیں ٹیکی یے۔ یک مادنیں راھے انچیں راھے کہ نوکیں وانوک ءَ رُنگراھی ءِ تھاریں ریگزار ءَ گار ءُ بیگواھی ءَ چِہ رکّ ایت ءُ وتی وانوک ءَ را آئی ءِ درچِتگیں منزل ءَ پُجّارین ایت ۔ آئی ءَ را راہ ء راست ءَ ترّیں ایت ۔ گپ ایش اِنت کہ نوک وانوک نہ زانت کہ من چی بوان آں؟ چوں بواناں ؟ پمیشکا ھرچی کہ آئی ءِ دپ ءَ کپ ایت وان ایت ئِے ۔ چریشی ءَ چوں بیت ؟ وانوک وتی تہ ءَ شِنگ ءُ شانگ بیت ۔ آ زانت نہ کنت کہ من چی ءُ چوں وانگ ءَ آں؟ من پرچا وانگ ءَ آں؟ آ وتی پیلوئیں زُوران گوں دِگہ سر ءُ پادگیں چیزاں زوال کنت۔ ھما چیز کہ آئی ءَ را وانگی انت ونت اش نہ کنت ۔ من وت بلوچی ءِ نوک وانوکے آں۔ من ھردیں کہ کتاب وانگ لوٹاں داں مان گیشّ آں کہ چی بواناں ؟ چوں بوان آں؟
"لبزانی گْویاک" ءَ من ءَ چہ پیم ءَ بیمناکیں ازاب ءَ چِہ کش اِت ۔ ایشی ءِ وانگ ءَ گوں منی وانگی رُنگراھی ءَ ساہ دات ۔ مرچی من زاناں کہ من ءَ چی وانگی اِنت، چوں وانگی اِنت، من لوٹاں کہ شُما ھم چہ ھمے
چکاس ءَ چِہ در بہ کپ اِت۔ لبزانی گویاک درکپگ ءِ یک چیدگے۔
