زالبول ءُ چاگرد (عورت اور سماج)
کتاب چمشانک: آصف بلوچ
ڈاکٹر جلال بلوچ ءَ باز جوانیں رنگے ءَ اے کتاب ءِ تہ ءَ زالبول ءِ چاگرد ءِ تہ ءَ کرد ءِ بابت ءَ مارا سرپدی داتگ،اے کتاب ءِ تہ ءَ دَری زالبولاں بہ گر داں بلوچ جنینانی کِرد ءِ بابت ءَ مارا سرپدی رس ایت۔من گوشیں ھمک زانتکار ءُ وانندہ اِیں یا راجکاری ءَ گوں سیادی داروکیں مردم، الم اے کتاب ءَ بوان اِتنت ءُ سرپدی بزورینت۔ اِیشی ءِ تہ ءَ جنین ءِ راھشونی ءِ بود، جنین ءِ جنگی لاھکی، جنین یک استادے ءِ تبک دیگ بوتگ ءُ جنین کِشت کشاری ءُ درمان دارو ءِ جوڑ کنوک، جنین آشوب (انکلاب )ءِ بنا کنوک،اے سرجمیں چیزاں ابید چاگرد ءَ یا راجدپتر ءِ نبشتھکاراں جنین ءِ گوما انساپ کتگ یا ناں؟
ما گندیں امریکہ ءَ بگر داں روبرکتی دنیا ءَ انیگیں دیمروی ءِ زمانگ ءَ ھم جنین بزگ انت ءُ لاچاریں زند ءِ گوازینگ ءَ تکانسر انت۔
امریکہ ءَ انیگیں دور ءَھم ما گند ایں کہ جنین برابری ءِ یا پیمنزم ءِ نام ءَ چہ زرمبشت ءَ جُنزگ ءَ انت۔
اگاں ما روکپتی دنیا ءَ بچار ایں گڑا مارا گندگ ءَ کیت کہ ھما کہ جھل ءِ نوکری ءَ اَنت اود ءَ جنین نوکری کنگ ءَ اَنت ءُ برزیں نوکریانی سر ءَ مردین اَنت ، اگاں ما دومی گور ءَ بلوچ چاگرد ءِ گوستانک ءَ یا ساڑی ئیں جاوراں بچار ایں گڑاں ھمے گند ایں کہ ما گلام این ءُ یک کالونی ءَ زند گوازینگ ءَ ایں ۔
ایشی ءَ اَبید زندگی ءِ بازیں پِڑ ءَ ما دیمروی کتگ ایشی ءِ تہ ءَ یکے راجی راجکاری ءِ تہ ءَ جنین اَنت کہ بَھر زورگ ءَ اَنت، دنیا ءِ تہ ءَ ھر رنگیں چاگردے بہ بیت ایشی ءِ نِیم آبادی جنینانیگ اِنت،ھما چاگرد ءِ تہ ءَ اگاں جنین ءِ کرد مہ بیت یا جنین ءَ موکَل دیگ مہ بیت کہ آ وتی کرد ءَ گوں کت بہ کنت،گڑا آ چاگرد کدی ھم دیمروی کت نہ کنت۔
دنیا ءِ تہ ءَ ھمکس راجی جُنز بہ بنت یا آشوبی زرمبشت بہ بنت ایشانی تہ ءَ بُنکی کِرد جنینانی بوتگ کہ مرچی دنیا ءِ تہ ءَ وتی ھَستی برجم اِش داشتگ اے آشوبانی تہ ءَ ما بچار ایں انسان ءِ زندگی ءِ اولی آشوب کشت ءُ کشار ءِ آشوب انت کہ ایشی ءَ رند انسان دودمان ءِ نیمگ ءَ شُتگ اگاں اے آشوب میاتکیں گڑاں انوں انسان اے منزل ءَ سر نہ اَت، ایشی ءَ ابید انسان ءِ زند ءِ گیشتر راجدپتر آشوبانی تہ ءَ جنین ءِ یک مزنیں کردے مان ایت ءُ بازیں جاگھاں جنین ءَ راھشونی ھم کتگ۔
ما اگاں بلوچ چاگرد ءِ تہ ءَ بچار ایں گڑاں گل بی بی بلوچ مئے واستا یک مزنیں درورے وھدے کہ انگریز 1871 ءَ روکپتی بلوچستان ءَ کلات استان ءَ چہ سِد ایت گڑا ما گندیں روکپتی بلوچستان ءَ بازیں بلوچے ایشی ءِ ھلاپ ءَ جنگ کنت، گڑا ھمے دور ءِ جَنگانی تہ ءَ وھدے کہ سردار جنید بلوچ جنرل ڈائر ءِ ھلاپ ءَ جنگ ءَ پروش وارت گڑا گل بی بی جنگ ءِ سروکی ءَ وت زور ایت ءُ بلکیں سپارت کاری ءِ ڈبہ ءَ ھم وتی دست ءَ کنت، سرداراں جنگ ءِ پروش ورگ ءِ سوب ءَ بے ازت ھم کنت، گش ایت کہ شمے جنگی رھبند نزور بوتگ اَنت، ھمے سوب ءَ انگریز ءَ باج برتگ، سرداراں ملام کنت ءُ باز ھبر ھم دنت، سردار جنید ءَ گوشیت کہ ترا اگاں مُشکی دل ءِ ھم گوں بوتیں گڑاں تو ھما شپ ءَ یا گڈی سھب ءَ ایشان ءَ پْروش داتگ ات۔ بلوچ ءِ ٹکی وڑ ءِ (قبائلی سیسٹم) تہ ءَ اگاں یک جنینے جنگ ءِ سروکی ءَ کنت گڑا اے بلوچ چاگرد ءِ رژن ھیالی ءَ زاھِر کنت، انچوش کہ ما انیگیں وھد ءَ بلوچ راجی راجکاری ءِ تہ ءَ بازیں زالبولے گند ایں ایشانی تہ ءَ ڈاکٹر ماه رنگ بلوچ، بانک سمی ءُ مھلب، بانک سیما ، زرینہ، بانک عائشہ، بانک آمنہ و ھُوران کدی لمہ یاسمیں ءُ کدی لمہ ء وتن شھید بانک کریمہ ءِ ءُ دیگہ بازیں بلوچ زالبولانی درور ءَ مارا گندگ ءَ کاینت۔
بانک کریمہ ءِ کرد ءَ چے کے آشنا نہ انت ھر کس ءَ گوں بانک ءَ نزدیکی بوتگ گڑا ھمے گپ ءَ زانت کہ بانک ءَ وتی تیوگیں زند په راج ءُ زمین ءِ واستا نَدر کتگ، آئی ءِ کر ءَ مکسد ءَ ابید دیگہ جیڑگ ءِ ھیال ھم زھن ءَ نیاتکگ، ھمے کرد بانک کریمہ ءَ آ دیگران چے جتا کنت، بانک ءَ گلزمین ءَ گوں مھر ءُ راج ءِ واستا یک امیتے ھم بیتگ، بانک کریمہ بلوچ انوگیں دور ءِ راجی راجکاری تہ ءَ اولی جنین بوتگ، کہ آئی ءَ یک نودربر گَل (بی.ایس.او آزاد) ءِ سروکی ئِےھم کتگ۔
اگاں ما انسان ءِ زند ءِ دو مستریں آشوب، آشوب ءِ فرانس 1789 ءُ آشوب ءِ بالشویک 1917 بچار ایں ایشانی بندات چہ جنین ءَ بوتگ، ڈاکٹر جلال گش ایت اگاں اے آشوبانی تہ ءَ جنین ءِ کرد ءَ بہ کش ایں گڑا ایشانی بوگ ءِ ھچ سوب نہ بوتگ ات۔
اگاں راجدپتر ءَ چہ ساری جنین ءَ بچار ایں گڑا مارا بازیں دودمان (مھرگڑ ءَ بگر داں یونان ءَ ) ایشی ءِ تہ ءَ سالانی پرک انت، بلے ابید ایشی ءَ جنین ءَ را دیوی گُشگ بوتگ ءُ ھمے دیوی دیوتایاں چے گیشتر ازت ءُ مزنیں پُرمڑاھیں زالبول شرپ دیگ بوتگ اَنت، پہ درور یونان ءِ "ارٹمیز " دیوی، میسو پوٹیما دودمان ءِ "اِشتار" دیوی، مسِر ءِ "ازیس" دیوی، ایران ءِ چاگرد ءِ "اناہیتا" اگاں ما بلوچستان ءِ شَھر کلات ءَ بچار ایں اود ءَ مارا "کالی ماں" مندر ءِ نام ءَ چہ زانگ بیت گندگ ءَ کیت، دنیا ءِ سکیں کوهنیں انسان ءِ آبادی مھرگڑ ءِ دودمان ءِ تہ ءَ جنینانی کشت ءُ کشاری ءَ چہ ورگ ءِ زلورت پورو کتگ ءُ مردمانی سروکی اِش ھم کتگ۔
اگاں ما راجدپتر ءِ رس اتگیں سَنَداں بہ چار ایں گڑا انسان ءِ بنکی دور ءَ مردین ءُ جنینانی تہ ءَ ھچ وڑیں پرک نہ بوتگ، وھدے که انسان ءِ چاگرد شاھگان بوان بیتیں گڑا جنین ءِ سر ءَ بے رھمی (استحصال) بندات بیت، گڑاں ھر دور ءَ انچیں رهبند جوڑ بیان انت ءُ آیان انت داں کہ مرچی ئیں دور ءَ گندگ ءَ کاینت۔
کمیونسٹ ھمے لیکہ ءِ منّوک انت ، کہ بندات ءَ انسانانی میان ءَ ھیوانی شِنَگ (تقسیم) بیتگ نیکه ابرمی اے دور ءَ ورگ ءِ زلورت پورو کنگ ءِ واستا کار بھر بوتگ اَنت، ھر یکے ءَ وتی کار کتگ ات ایشانی میان ءَ جنسی تپاوت نہ بوتگ ات، انسان ءِ ھلاپ ابرم ءُ موسم دومی ءَ چون وت ءَ را چہ مزنیں ساھداران چہ بہ رکّین ایں، ایشانی گوْار اینکس ھیال جنگ ءِ وھد نه بوتگ اے وڑیں جاوَرھالانی تہ ءَ انسان ءِ میان ءَ ھچ وڑیں نر و مادگ (جینڈر)، زری (معاشی) جھل برزی پیداک نہ بوتگ، وھد ءِ گوّزگ ءَ گوں چاگرد پْراہ بیاں بیتگ۔
گڑا زند ءِ لوٹ ھم گیش بیان بوت انت ، ایشی ءَ چے دود ءُ ربیدگ ءُ چاگرد ءِ اکتیار ھم ودی بوت، ھما وھد ءَ اے لیکہ ءَ گیشتر ارزشت بیت کہ وھدے انسان مرگ ءَ چہ رند ءِ لیکہ ءِ سر ءَ باور کنگ ءَ لگ ایت بزاں که نیکراہ انسان ءِ زندگی ءِ تہ ءَ آیگ۔
مئے کر ءَ گیشتر ھمے گشگ بیت کہ جنین کم زانتیں چیزے اگاں گِس ءِ تہ ءَ مرد گپ ءَ بہ بنت گڑاں جنین ءِ تہ ءَ گپے بہ کنت، گشگ بیت کہ اے تئیگی گپ نه انت، دیگہ و دیگہ ارسطو ءِ وڑیں زانتکار جنین ءَ "کم اگَل گش ایت "ءُ افلاطون گشیت کہ "جنین ءَ راجکاری رھبند ءِ دست ءَ بہ دے گڑاں ھراب کنت ئِے"۔
آ اے ھبر ءَ شموشکار انت کہ زالبول ءُ مردین ھمے زالبول ء سینگ ءَ چے ودی بوتگ اَنت چون یکے دومی ءَ چہ کمزور تر انت، لیلٰی احمد گشیت کہ "مرد ءُ جنین ءِ تہ ءَ پیداک کتگیں پرک ابرمی شے یے نه انت ،بلکیں چاگرد ءِ دود ءُ ربیدگ ءِ تہ ءَ آدت ودی کنگ انت"۔ ۔۔۔
ھما وھد ءَ که چاگرد ءِ تہ ءَ جنینانی مستری بوتگ، گڑا آ وھد ءَ جنیناں مردین ءَ چے گیشتر ارزشت بوتگ، تُری ھرچ وڑیں ارزشتے بہ بیت (جسمانی یا زھِنی) ایشی ءِ مستریں سوب ھمیش اِنت وھدے انسان ءَ راجدپتر ءِ پَھریزگ/ نویسگ بندات کتگ ات،آ وھد ءَ چاگرد ءِ تہ ءَ مستری مردانی بوتگ ، گڑاں ھما وھد ءِ نبشتھکارانی جھد ھمے بوتگ کہ ایشاں ھما سرکار ءِ وشی به رس ایت، ھما دور ءِ سرکار ءِ زلم ءُ زوراکی ءُ ھمیشانی کسہ اش نبشتہ کتگ انت ، کہ وتی لاپ ءَ پُر بہ کن انت، اے وڑیں جاوراں کے جنینانی بابت ءَ نبشتہ کنت۔۔۔۔۔
درمانانی درگیجگ ءُ ایشانی سر ءَ اِلاج کنگ انسان ءِ یک جوانیں سورتے(chapter) بنداتی انسانانی جاہ جنگل ءُ ھُونڈ بوتگ اَنت ءُ ورگ ءِ واستا در په در بوتگ اَنت، گڑا ھمے ھساب ءَ نادراھانی زمہ واری زالبولانی سر ءَ بوتگ، نادراھانی الاج ءِ واست ءَ اِد ءَ ھود ءَ سر اش جتگ ءُ ھمے سر جنگ ءِ سو٘ب ءَ جنین آدم درمان ءِ در گیجگ ءَ سوبمند بوتگ انت، باریں چینکس آزمائیش اش کتگ ءُ ھمے پُرچینکانی (جڑی بوٹیانی) سر ءَ پد ءَ رند ءَ نوں ایشاں سرپدی رس اتگ کہ کجام درچک پہ کجام نادراھی ءَ شر انت ءُ کجام جوانی ءَ کار کنت ، ھمے ھساب کشت ءُ کشاری ءَ ھم ھمے دارو ءُ پرچینک ءُ تومانی کِشَگ ءَ رند سھیگ بوتگ انت۔ ۔۔۔
ما اگاں کوھنیں پٹ ءُ پول ءَ بہ چار ایں گڑا زمانگ ءِ آثار قدیمہ ءِ بلوچستان ءَ چے دست کپتگیں چیزاں مارا ھمے زالبولانی جوڑ کتگیں دُتتُک بزاں بُت ءُ دگہ کومب ءُ بازیں چیز دست کہ ایت ، ایشی ءَ چے ھمے پدر بیت کہ گوست ءَ بلوچ چاگرد ءِ تہ ءَ ماتی (مدرسری) راھبند بوتگ اَنت ءُ شری بہ چار ئے گڑا گشت کن ئے کہ جنین ءِ لائیکی ءُ چاگرد ءِ تہ ءَ سروکی ءِ سوب ءَ آیاں دُتتُک ءُ دگہ بازیں ازباب جوڑ کتگ۔۔۔
واجہ پاروک بلوچ ءُ سئیدہ مینگل ھمے گپ ءَ دیم ءَ گیشین اَنت کہ ھمے کتگیں سرجمیں کار دُتتُک ءُ کشت کشاری ءِ وھدئیگ انت، کہ وھدے انسان زمین ءِ وارس جوڑ بوتگ گڑا زمین ءَ سبزاوگ ءُ ورگ داتگ، ھمے سوب ءَ ایشان زمین سجدہ کنگ بندات کتگ بلے زمین ءِ زاھِریں رنگ ءُ سورت ءِ نہ بوگ ءِ سوب ءَ جنین ءِ کرد ءَ چہ زمین را مات ءِ نام دیگ بوتگ۔ وھدے کہ انساناں زمین ءِ ارزشت زانتگ گڑاں زمین ءَ چے مھر ءُ وپا اش ھم دربرتگ ۔۔۔۔
البت ڈاکٹر جلال بلوچ ءَ ھمے راجی راھشون ءُ گوستانک ءِ زانتکارانی سر ءَ سوال ھم چست کتگ ، ایشان جنینانی کرد پُشت ءَ دور داتگ ءُ ھمے سوب انت کہ انوگیں راجی آجوئی جُنز ءِ تہ ءَ مارا جنین ءِ کرد سک کم گندگ ءَ کیت چون نہ انت کہ جنین ءَ کرد نیست انوں تک جنین ھمے کرد ءِ شاھگان کنگ ءِ جھد ءَ کنگ ءَ اَنت، انچش که مرد گِس ءَ نہ بنت گڑاں گِس ءِ سھجیں زمہ واری جنین ءِ سر ءَ بنت ،اگاں یک مھمانے بئیت گڑا جنین وت ھمے مھمان ءَ آپ ءُ چاہ کنت ، مرد جنگ ءِ پِڑ ءَ روگ ءِ واست ءَ جنین ءِ ھم جوانیں کردے بیت ءُ گوستانک ءَ مارا لھتیں انچیں درور دیم ءَ کیت کہ جنین ءَ وت ھم جنگ ءِ پڑ دور کتگ ءُ دژمن ءَ گوں جوانی ءَ جنگ اش داتگ۔ انچوش که کاش ءِ گُل بی بی، میر مندو ءِ جنک ھانی، ءُ ھان کلات احمد ھان اول ءِ گھار مائی بیبو کرد ھم مئے دیم ءَ کیت۔
اگاں دیگہ زرمبشتاں گوں بلوچ چاگرد ءِ دیم پہ دیم بہ کن ایں، انچش کردش زرمبشت، ویتنام ءِ آجوئی ءِ زرمبشت!
گڑا ایشانی نسبت بلوچ جنین ءِ کرد سک کم گندگ ءَ کیت ، مئے گور ءَ گیشتریں ھیال ءُ لیکہ ھمیش اِنت کہ بلوچ نوکی آشوب ءِ بندات ءَ چہ گوّازگ ءَ انت، انچشکه اے دور سرجم بیت گڑا جنین ھم مردیناں گوں ھوار جنگ ءِ پڑ گندگ کاینت۔
ڈاکٹر جلال گش ایت من ءَ باز ھیرانی بیت کہ ما انگت ءَ ھمے کوهنیں سوچ ءَ چے در نیتکگ ایں، اے وڑیں ھوس (رویوں) ءِ مردم آ زانتکار بہ بنت یا راھشون ایشانی سوچ تھنا تچگ ئیگ انت ، من اے نہ گشاں کہ آ بلوچ ءُ بلوچستان ءِ گوستانک ءَ چے سرپد نہ انت، بلوچ کدی منگول، کدی ارغون، کدی ایرانی ءُ انگریز ءِ لشکر ءَ گوں دیم پہ دیم بوتگ۔
بلوچ ءَ اے دمگ ءِ تہ ءَ آرامیں دل ءِ کدی مستری نہ کتگ۔ انیگیں زرمبشت ءَ بچار ایں گڑا جنین یک ھدے ءَ تا زاھر انت بلے اگاں ما چاگرد ءِ آباتی ءِ ھساب ءَ بچار ایں گڑاں کم انت۔ اگاں گوستانک ءَ بچار ایں گڑا بازیں جنین گندگ ءَ کیت یا انیگیں دور ءَ ساڑی ئیں وھد ءَ ڈاکٹر جلال بلوچ گوش ایت من ھمے جیڑاں کہ مئے ھمے کردارانی آشنا کنگ ءِ واست ءَ بندات ءَ چہ کار کنگ نہ بوتگ، اگاں ھمے ھساب ءَ روان بوت گڑا بلوچ راجی جُنز ءِ انوگیں کرد ھم چوں گوست ءِ وڑ ءَ گار بیت ۔ مٹ ءُ بدلی ءِ واست ءَ بلوچ راھشون چپ ءُ چوٹیں رھبند ءَ چِہ ڈنّ بہ چار انت۔
گَل ءُ ادارهانی تہ ءَ زالبول ءُ مردین ءِ تپاوت ءِ ھتم کنگ ءِ ھملی ءَ گوں جوانی ءَ کار بہ کن انت۔
ReplyForward |
){kind=link}